Nieuwe wijnen van Oud-Castilië - Tekst en foto's: Robert Leenaers

Castilië - het land der kastelen in Spanje - ligt op een droge, eenvormige hoogvlakte, gevormd door brede bergmassieven boven 600 meter, met randgebergten en een scheidingsgebergte tussen twee, historisch belangrijke onderdelen: Oud-Castilië in het noorden en Nieuw-Castilië in het zuiden. De wijnoogst, zozeer van het klimaat afhankelijk, is hier elementair. 

Oud-Castilië vormde het hart van Spanje in de Middeleeuwen. Het was hier dat Isabella, Koningin van Castilië, met haar echtgenoot Ferdinand van Aragon, Castilië met Aragon verbond, zodat na de verovering van Granada, het laatste bolwerk der Moren, vrijwel geheel Spanje onder één kroon was verenigd. Dit gebied heeft het toerisme veel te bieden: machtige kastelen, middeleeuwse steden en talloze kerken en kloosters. Vrijwel alleen het noordelijk deel van dit gebied, en met name dat van het stroomgebied van de rivier de Duero, is voor wijnbouw van belang. De Duero stroomt van oost naar west en is dezelfde rivier die in Portugal de Port-streek maakt. Op de vlakte heerst een koel landklimaat, waarbij een onbarmhartige zon, harde wind en strenge koude elkaar afwisselen en vrij spel hebben. Onder die azuurblauwe hemel treffen we een bodem van typisch mediterrane rode aarde op kiezelhoudende rotsen. De hier meest aangeplante druivensoort is de tempranillo, regionaal tinto del pais gedoopt, elders in Spanje met ull de llebre aangesproken. Daarnaast staat ook de garnacha aangeplant, terwijl de Franse soorten cabernet sauvignon en merlot tot de mogelijkheden behoren. Gezien de uitgestrektheid van het gebied zullen we ons beperken tot korte impressies van de wijnen uit de belangrijkste regio's. 

Bierzo
Bierzo of El Bierzo is het noordelijkste wijngebied met een oppervlakte van circa 10.000 ha. wijngaard, die overwegend wijnen van de druif mencía voortbrengt: fruitige wijnen die uitermate voor rijping op fust geschikt zijn, met een fluwelige, zeer plezante smaak. Witte wijnen, hoofdzakelijk van palomino-druiven, zijn tamelijk bleek van kleur; ze geuren naar bloemen, de rosé's zijn zacht en levendig.

Cebreros
Krachtig tot zelfs koppig zijn de 'tintos' van de garnacha tinta en tinto aragonès en de traditionele 'claretes'.  De wijnstokken gedijen in het bergland, op een plateau dat door massieven omsloten is, waardoor ze van een microklimaat genieten. De extract- en alcoholrijke wijn geniet populariteit in de Madrileense gastronomie. De witte wijn, van albillo, is fruitig, kruidig en karakteristiek van smaak.
Sedert de Middeleeuwen worden hier de lokaal beroemde 'claretes' gemaakt. Oorspronkelijk een menging van blauwe tempranillo en witte airén druiven die als witte wijn werden gevinifieerd. Zo ontstond een licht type wijn, iets donkerder dan rosé. Tegenwoordig blijft het witte sap met de blauwe druiven in contact om kleur aan de schillen te onttrekken. Dat resulteert in fruitige en verfrissende wijnen die een hevige zomerdorst adequaat kunnen lessen.

Cigales
Ook Cigales is een herkomstgebied van 'claretes', licht gekleurde wijnen van de oude stempel. Daarnaast brengt het gebied aanmerkelijk gekleurdere wijnen voort, van de garnacha tinta, de tinto del pais (alias tempranillo) en de tinto madrid. Deze laatste treffen we bij de betere restaurants in Valladolid, waar ze al vele eeuwen worden verkocht. De productie vindt hoofdzakelijk plaats in oude Castiliaanse kelders, waar moderne vinificatietechnieken nog niet zijn doorgedrongen. Nu overigens de beplante wijngaard toeneemt, zal mogelijk de outillage verbeteren.

Fermoselle
Dit is het zuidoosten van de provincie Zamora, nabij de grens met Portugal. Er wordt een dieprode, naar rozijnen geurende wijn gemaakt van de tinto madrid, de garnacha en het lokale druivenras juan garcía, dat aan de onbekendheid van deze ruwe wijn debet is. Fermoselle's vineuze resultaat luidt kort maar krachtig: overwegend versnijwijn, die elders als infusie dient.

Ribera del Duero
De kwalitatief hoge positie van Rioja komt in het gedrang zodra we Ribera del Duero gaan verkennen. Dit is een van de nieuwste 'denominaciones' in Spanje, waarvan het 'regulamento' eerst in 1983 van kracht werd. Het gebied ligt over een afstand van 110 km langs de rivier de Duero oostelijk van Valladolid, aan beide zijden van het Duero-dal. Hoewel relatief klein, telt de wijngaard zo'n 12.000 beplante ha. Hoofdbewoner is de betrekkelijk productieve tinto del pais, oftewel tempranillo, de edelste variëteit van de streek, die in staat is geurige en droogsmakende wijnen voort te brengen, die zeer lang kunnen ouderen. Daarnaast staan ook soorten als garnacha en de Franse rassen cabernet sauvignon, merlot en malbec aangeplant. De streek werd befaamd dankzij de legendarische bodegas Vega Sicilia, die als locomotief fungeerde en een steeds langer wordende trein trekt.

Steeds meer producenten volgen immers het kwaliteitsspoor van dit baanbrekende bedrijf nabij Valbueno del Duero. De omvangrijke boerderij bezit meer dan 1.000 ha. grond waarvan 120 ha. met wijnstokken zijn beplant. En hoewel tempranillo een hoofdrol speelt, zijn hier reeds in een vroeg stadium - vóór de komst van de Phylloxera (druifluis) - belangrijke bijrollen aan cabernet-sauvignon, merlot en malbec toebedeeld. Inmiddels vertegenwoordigen deze laatste bijna de helft van de aanplant. Wijnmaker Mariano Garcia produceert drie verschillende stijlen. De eenvoudigste, maar nog altijd begeerd, is de Viña Valbuena 3° año. Daarop volgt de Viña Valbuena 5°. De zeldzaamste en kostbaarste is de Vega Sicilia zelf; deze wordt alleen in goede jaren gemaakt en ondergaat een extreem lange rijping. Afhankelijk van de oogstkwaliteit verloopt die rijping op nieuw of gebruikt Amerikaans eiken, gewoonlijk voor een periode van 13 tot 15 jaar. Een typische Valbuena heeft een dieppaarse kleur, een portachtig aroma, een rijke en lichtzoete aandronk, gevolgd door een zeer geconcentreerde en genuanceerde smaakvoortzetting met houttonen en een zoetig rijp fruit. De Vega Sicilia zelf is diepbruin van kleur. De geur heeft impressies van zowel port als cederhout. De luisterrijke smaak is fluwelig én complex, diep en breed, en heeft een sterke constitutie.
Een andere ontdekking in Ribera del Duero is de voorname Pesquera, een grote wijn van Alejandro Fernández en zijn familie. De receptuur: tinto fino met iets garnacha en een kleine hoeveelheid witte albillo. Niet alleen fermenteert het sap in roestvrij-stalen tanks bij lage temperatuur, ook blijven sap en schillen 25 dagen met elkaar in contact. Dat resulteert -na de benodigde rijping- in diepgekleurde, tanninerijke wijnen, met kruidige aroma's. De wijn is markant van karakter en sterk van constitutie. Karakteristieken van genoemde toonaangevende wijnen vinden we ook terug in de wijn Torremilanos van Bodegas Peñalba López, gebaseerd op tinto fino en tinta del pais. Het toppunt is hier de Reserva Especial die na tien jaar een verrukkelijk parfum biedt, en een zachte, rijpe smaak. De regio Ribera del Duero boeit steeds meer als gevolg van gestegen kwaliteit.

Rueda
De regio Rueda ligt ten westen van Valladolid. Oorspronkelijk bracht dit noeste land -zomers badend in de zinderende zon, 's winters guur van de felle kou- hoofdzakelijk boerse witte en gefortificeerde (met alcohol versterkte) wijnen voort. Soms gemaakt via het solera-systeem, zoals bij sherry het geval is, of door de wijn te laten rijpen in losjes afgesloten mandflessen, waarbij zich flor vormt. Dit vineuze beeld begint echter te veranderen met de komst van Marqués de Riscal, de Rioja-producent uit Elciego, die met assistentie van de Bordeauxse wijnprofessor Emile Peynaud in Rueda het technisch adequaat geoutilleerd wijnbedrijf Vinos Blancos de Castilla opzette. Het vervulde al van meet af aan een voortrekkersfunctie, door lokale producenten gretig gevolgd. Men bleek in staat van de lokale druivensoorten verdejo en viura, en de later aangeplante sauvignon, via eigentijdse technieken uiterst sappige, fruitige, knisperend droge, frisse witte wijnen te maken. Ook Don Carlos Falco, markies van Griñon, ervoer dat zijn Verdejo-wijn behoefte had aan meer complexiteit en expressie, en hij voegde chardonnay toe. Als derde pionier geldt Enrique Alvarez, die naast de nieuwe stijl witte wijnen ook een 'Vino Ecologico' maakt; daarbij wordt tijdens het productieproces sulfiet in alle opzichten geweerd.

Toro
De herkomstbenaming Toro omvat een dozijn gemeenten ten westen van Rueda en is een der jongste 'denominaciones' (1987) in Spanje. Deze dorre streek blijft vrijwel geheel gespeend van neerslag. De druivensoort tinta de toro, pseudoniem voor tempranillo, bestrijkt de helft van de wijngaard; daarnaast zijn tinto madrid alsmede wat garnacha aangeplant. Terwijl voor wit de malvasia verantwoordelijk is. Toro's rode wijnen zijn vol en sterk. Naast kruidigheid hebben ze een flinke dosis fruit, met een prettige smaak en aanwezigheid van zachte tannine. Ze hebben beslist affiniteit met de betere wijnen van Priorato en Tarragona.

Léon
De oude stad Léon, op de hoogvlakte van Castilië, heeft noordwestelijk van zich het wijnproductiegebied Léon liggen. Het is Léon's warme zomerklimaat dat verklaart waarom de wijnen van hier nodig zijn om de lokale dorst te lessen; daarom zal je ze in exportmarkten nauwelijks tegenkomen. Ze zijn te proeven in het specialiteiten-restaurant van Hotel San Marcos in de oude stad Léon.

Bron: Wijn Domein Magazine Najaar 1991